روز بزرگداشت مولوی

8

هشتم مهر روز بزرگداشت "حضرت مولانا جلال الدین محمد بلخی"

این روز اهمیت دارد زیرا کشور ترکیه در همسایگی کشور عزیزمان ایران  مدعی هستند که شاعر پارسی گوی ایرانی متعلق به آنهاست زیرا که در آنجا می زیسته و مدفون گشته است ولی: این اشتباهی بزرگ است زیرا که تمام آثار مولانا به زبان فارسی نوشته شده است و این موضوع در آثارش مشهود و واضح است .

جلال‌الدین محمد بلخی معروف به مولوی مشهورترین شاعر فارسی زبان ایرانی تبار است.وی در 6 ربیع الاول 604 هجری قمری در بلخ یا وخش خراسان بزرگ متولد شد که بخشی از شهر زادگاهش امروز در افغانستان و تاجیکستان واقع شده است ولی در گذشته بخشی از ایران بوده است.

نام کامل مولانا«محمد ابن محمد ابن حسین حسینی خطیبی بکری بلخی» است که به نامهایی از قبیل :«جلال‌الدین»، «خداوندگار» " مولانا "  «مولوی رومی» و «ملای رومی» و"مولانا خداوندگار"معروف و مشهور گشته است که از قرن (9 به بعد) با تکیه بر اشعارش به القابی چون

"خاموش"،"خمش"و"خامش" که گویی به عنوان تخلص شعریش استفاده می کرده است معروف شده است و زبان مادری وی فارسی یا پارسی بوده است . آثار منظوم و منثور او که از معروفترین آنها مثنوی معنوی ، فیه ما فیه .... می باشد تمامآ به زبان فارسی نوشته شده است و تاثیر فرهنگ ایران و اسلامی در تمام اشعار وآثار او مشهود است در حالی که او بیشتر عمرش را در قونیه که ترکیه امروزی است می زیسته است و در همانجا وفات یافته است و مدفون گشته است آثار مولانا به دلیل فرهنگ غنی فارسی تاثیر فراوانی در فرهنگ  ترکیه گذاشته است .

آآثار" مولانا " بسیار ساده ، روان و دلنشین است و چون به مسائل روزمره اخلاق ، مذهب ،عشق ،عرفان با تکیه بر عقل و تفکر فلسفی وعرفانی و اسلامی می پردازد تازگی و زیبایی اش را از دست نداده است و هنوز هم جذاب است و به همین روزمرگی مسائل اخلاقی با تاثیر از فرهنگ ایرانی بسیار تاثیر گذار بوده و هست .

مولوی، پیونددهندهٔ ملت‌ها 

"مولانا جلال الدبن بلخی "زمان تصنیف آثارش (همچون مثنوی) در قونیه در دیار روم (واقع در ترکیهٔ امروزی) می‌زیست. با آنکه آثار مولوی به عموم جهانیان تعلق دارد، ولی ایرانیان و پارسی زبانان بهرهٔ خود را از او بیشتر می‌دانند، چرا که آثار او به زبان پارسی سروده شده، و از محیط فرهنگ ایرانی بیشترین تاثیر را پذیرفته‌است. داستانهای مثنوی عموما با فرهنگ ایران آن روزگار منطبق بوده‌است. داستان کبودی زدن قزوینی نمونه‌ای بارز از اینگونه تاثیر فرهنگی ایران بر مثنوی و مولوی است.

پارسی گو گرچه تازی خوشتر است

عشق را خود صد زبان دیگر است

آثار مولانا تأثیر زیادی روی ادبیات و فرهنگ ترکی نیز داشته‌است. دلیل این امر این است که اکثر جانشینان مولوی در طریقه صوفی‌گری مربوط به او از ناحیه قونیه بودند و آرامگاه وی نیز در قونیه است .

ای بسا هندو و ترک همزبان

ای بسا دو ترک چون بیگانگان

برخی مولوی‌شناسان (ازجمله عبدالحسین زرین‌کوب) برآنند که در دوران مولوی، زبان مردم کوچه و بازار قونیه، زبان فارسی بوده‌است .

تأثیر آیات قرآن بر مثنوی

برگرفته از مجله قلم نوشته ی سعید مهرآبادی

شاید کمتر اثر ادبی را بتوان یافت که همانند مثنوی، از قرآن تأثیر پذیرفته باشد؛ چه آنکه در جای جای ابیات مثنوی می توان آیات قرآن یا مضامین آن را، نظاره گر بود. به نمونه هایی از این ابیات اشاره می کنیم :

کی کژی کردی و کی کردی تو شر

که ندیدی لایقش در پی اثر

کی فرستادی دمی بر آسمان

نیکی ای کز پی نیامد مثل آن

اشاره به آیاتِ «فَمَنْ یعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّة خَیراً یَرَهُ وَ مَنْ یعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّة شَراً یرََه؛ پس هر کس هم سنگ ذره ای عمل خیرانجام داده باشد، پاداش] آن را می بیند و هر کس هم سنگ ذره ای عمل ناشایست انجام داده باشد (کیفر) آن را می بیند.
"زلزله "آیه هفت و هشت .

"مقاله مولانا و عرفان "(ارزش ادبیات و فرهنگ فارسی )

نوشته ی ن.انصاری

همچنین موارد بسیار دیگر که در آثار مولوی و جود دارد  مانند اشاره به داستان حضرت موسی وعیسی یا تفسیرحالات عرفانی عبادت و نماز در مثنوی معنوی است . آنچه در آثار مولانا مشهود است طریقت عرفان و اسلام و علاقه ی عمیق مذهبی به پیغمبر اسلام و ائمه ی اطهارو حضرت علی (ع) است .علاقه ی شدید روحی او به شمس تبریزی نیز که باعث شده است سالها مرید او باشد در حالی که در کتاب فیه ما فیه به استادی او اشارات بسیار شده است آنچنان که گفته شده است (مولانا در دمشق و قونیه هر روز 400 مرید داشته است که به مدت پنج سال در محضر او حاضر می شدند به رسم فقها و زهد پیشگان ان زمان مجلس تذکیر منعقد میکرده است ومردم را به خدا می خواند و از خدا می ترسان و دستار خود را می پیچید و ارسال می کرد و ردای فراخ آستین چنان که سنت علمای راستین بود می پیچید و مرید بسیار داشت و این گفته به صورت نظم از سلطان ولد نگاشته شده است) به طوری که بعضی مریدان به اشتباه او را قدیس معرفی میکردند که خود باعث مشکلات فراوانی برای او میشد زیرا که او ریاضت بسیار می کشید که باعث کسب مراتب صوفی در میان بزرگان عرفان شده بود ،اما مولانا بعد از دیدن شمس در سن 38 سالگی رویه خود را تغییر داد  استادی و موعظه ومنبر را کنار گذاشت و شاگرد شمس شد و باعث تغییر مزامین و پیشرفت حالات عرفانی و عاشقانه ی اشعار وی شد که این دوستداری شمس موجب رشک مریدان مولانا به شمس شد و او را متواری ساخت مولانا مدتها دنبال شمس گشت و بعد از ناامیدی در پیدایش شمس سرانجام یک شنبه روزی، پنجم ماه جمادی الاخر سال 672 پس از 68 سال  مرغ جان مولانا به سمت عالم ملکوت پر کشید.

آثار مولانا

بدیع الزمان فروزانفر در معرفی آثار مولانا می گویدآثار کتبی مولانا را به دو قسمت (منظوم و منثور) تقسیم توان کرد، اما آثار منظوم عبارتست از:

غزلیات

این بخش از آثار مولانا معروف به کلیات یا دیوان شمس است. چه مولانا در پایان و مقطع بیشتر آنها (یعنی به جز غزل هایی که به نام صلاح الدین زرکوب و حسام الدین چلبی ساخته و مجموعاً صد غزل بیش نیست یا آنچه تنها لفظ خاموش یا خمش کن و مرادفات آن به ندرت در مقطع ذکر شده) به جای ذکر نام یا تخلص خود و برخلاف معمول شعرا به نام شمس تبریزی تخلص می کند، چنان که هرگاه کسی از روابط مولانا و شمس مطلع نباشد گمان می کند که شمس یکی از غزل سرایان فارسی بوده و این ابیات نغز نظم کرده اوست، در صورتی که هیچ کس او را به سمت شاعری نمی شناسد. عده ابیات دیوان را متقدمان به 30000 رسانیده اند و نسخه خطی محتوی 5000 تا 40000 و دیوان چاپی بالغ بر 50000 بیت می باشد و به طوری که گفته آمد دیوان مزبور مشتمل است بر غزلیاتی که مولانا به نام یاران خود شمس الدین و صلاح الدین و حسام الدین چلبی به رشته نظم کشید. با این تفاوت که سهم شمس به حسب ذکر از آن دو افزون تر و بهره چلبی از همه کمتر است چه او به اثر و یادگاری نفیس تر و گران بها تر اختصاص یافته و آن مثنوی است .

مثنوی

مثنوی دارای شش دفتر است و آخرین دفتر که از حیث بیان حکایات ناتمام است انجام سخن مولاناست و او از همان آغاز نظم دفتر ششم در نظر داشته که سخن را در همین جزو تمام کند و به پایان آرد بدان امید که اگر فی ما بعد دستوری رسد گفتنی ها را با بیانی نزدیک تر بگوید .

رباعیات

این قسمت از آثار مولانا در مطبعه اختر (اسلامبول) به سال 1312 هجری قمری به طبع رسیده و متضمن 1659 رباعی یا 3318 بیت است که بعضی از آنها به شهادت قرائن از آن مولاناست و درباره قسمتی هم تردید قوی است و معلوم نیست که انتساب آن به وی درست باشد.

معانی بلند و مضامینی نغز در این رباعی ها دیده می آید که با روش فکر و عبارت بندی مولانا مناسبتی تمام دارد ولی روی هم رفته رباعیات به پایه غزلیات و مثنوی نمی رسد.

اما آثار منثور مولانا عبارتست از:

فیه ما فیه

این کتاب مجموعه تقریرات مولاناست که در مجالس خود بیان فرموده و پس او بهاءالدین معروف به سلطان ولد یا یکی دیگر از مریدان یادداشت کرده و بدین صورت درآورده است.

مکاتیب

این نسخه مجموعه مکتوبات مولاناست به معاصرین خود و دو نسخه آن در کتاب خانه دارالفنون اسلامبول موجود است و یکی از معتقدان مولان درصدد طبع آن است .

مجالس سبعه

و آن عبارتست از مجموعه مواعظ و مجالس مولانا یعنی سخنانی که به وجه اندرز و به طریق تذکیر بر سر منبر بیان فرموده است. نسخه خطی این کتاب در کتاب خانه سلیم آقا در اسگدار محفوظ و تاریخ کتابت آن سال 788 هجری قمری است و محمد فریدون نافع به طبع آن اقدام نموده.

اصل عشق

عشق در نظر مولوی، جوهر حیات و مبدأ و مقصد آن است. به اعتقاد وی، اگر عشق در جهان نبود، هیچ حرکتی در عالم پیدا نمی شد. انگیزه نهایی، عشق به اصل وجود است. نیرویی که همه تلاش ها، حرکات و پیشرفت ها را تحقق می بخشد. به نظر مولوی، عقل پیش از برداشتن هر گام، سود و زیان آن را می سنجد؛ یعنی در حقیقت وسیله ای است و حال آنکه عشق فی نفسه خود را هدف غایی می داند و پیش از ایثار، چند و چون نمی کند. اگر صفحات مثنوی را ورق بزنیم، می توانیم دریابیم که سراسر آن اقیانوس مواج عشق و عرفان است .